صنف های نوبتی:

صنف های نوبتی: لازم است در مورد تعداد شاگردانی که باید به صنف های نوبتی جذب گردند، تصمیم گرفته شود تا مبادا استادان، کارمندان و منابع زیربنای مربوطه، چنان تحت فشار قرار گیرند که کیفیت تحصیلات عالی زیر سوال برود. گسترش ساعات کاری و رخصتی سه ماهه، از جمله موضوعاتی است که باید بالای آن بحث شود. از طریق مدیریت درست، با حفظ مسؤلیت و حقوق استادان می توان استفادۀ هرچه مؤثر تری از تسهیلات پوهنتون ها به عمل آورد و محصلانی که کار می کنند، می توانند به تحصیلات عالی خود ادامه دهند و طبعاً درغیر این صورت، این امر برای آنها امکان پذیر نخواهد بود. همچنین استادانی که می خواهند در شب یا ساعت دیگر تدریس نمایند، از این طریق فرصت های لازم برای آنها فراهم می شود.

· صنف های صبحانه و شبانه: تدویر صنف های تحصیلی در قبل از وقت و بعد از وقت می تواند فرصت های تحصیلی بیشتری را برای بسیاری از محصلان، بخصوص محصلان سالمند و یا کارمند فراهم سازد.

کالج ها: وزارت تحصیلات عالی در راستای تأمین نیازهای انکشافی کشور برای تحصیلات عالی جهت تربیت کارشناسان دارای مهارت های عالی، افراد مسلکی و مدیران لایق، برنامه ی کالج ها را با مشوره با وزارت های معارف، صحت عامه و کار امور اجتماعی فعال خواهد نمود. فارغان این کالج ها می توانند نیازهای رو به افزون کشور را به نیروی کار ماهر تأمین کنند- نیازهایی که فعلاً توسط کارگران خارجی تأمین می شود. کالج ها دوره های آموزشی برای مضامین ساینس، ریاضیات، زبان ها، علوم انسانی، انجینری الکترونیک و میکانیک، تکنالوژی، آموزش های طبی و تکنیسین های لابراتوار، آموزش تجارت و برنامه های لازم برای سایر حرفه های سطح متوسط را ارائه خواهد کرد. این سکتور، ظرفیت جذب تعداد زیادی از محصلین را داشته و آموزش های تخنیکی، حرفوی و تحصیلات سطح پوهنتون را با قیمت مناسب به محصلان– که اکثر آنها به سرعت جذب بازار کار می شوند- ارائه خواهد کرد. در این کالج ها مدرک دیپلوم (AA) برای محصلانی که یکی از برنامه های اکادمیک لازم را پیگیری نموده باشند، اعطا خواهد شد. این انستیتوت ها دارای کیفیت عالی خواهند بود و مورد تایید ادارۀ تأمین اعتبار دهی ملی قرار خواهد گرفت و از همان معیارهایی برخور دار خواهند بود که سایر نهادهای تحصیلات عالی برخوردار می باشند.

با آنکه طی سال های اخیر رشد اقتصاد آهنگ سریعی را در کشور های در حال توسعه و نسبتاً غیر انکشاف یافته وجود داشته است. این بخش در کشورهای مذکور، کوچک و نسبتاً غیر انکشاف یافته باقی مانده است، در حالیکه در کشور های پیشرفته ای مانند ایالات متحده، انگلیستان و استرالیا تعداد محصلان این بخش دو برابر محصلان پوهنتون ها می باشد (در ایالات متحده 12 میلیون محصل در کالج ها مشغول تحصیل می باشند و حدود نیمی از این رقم در پوهنتون ها مشغول تحصیل هستند)، اما در افغانستان، تقریباً 62 هزار محصل مشغول تحصیل در بخش تحصیلات عالی می باشند، در حالیکه زمینهء خوبی برای ایجاد این کالج ها وجود دارد و طی 10 سال آینده این رقم بسیار افزایش خواهد یافت. همچنین، این کالج ها دوره های آموزشی کوتاه مدت، دوره های دیپلوم و تصدیق نامه برای کورس های 1 الی 2 ساله در رشته های تکنالوژیی کمپیوتر، مهارت های دفترداری، کتابداری، مطالعات تجارت، عکاسی، نجاری، نل دوانی، مهارت های الکتریکی، میکانیک های تخصصی موتر، تعمیر تلویزیون و کمپیوتر، توریزم و سایر رشته ها را ارائه می دارند. همچنین این کالج ها مدرک 2 ساله دیپلوم (AA) نیز ارائه می کنند. بنابر این کسانی که در این کالج ها درس می خوانند، نه تنها از چانس کاریابی سریع برخوردار می باشند؛ بلکه برای انکشاف تجارت های کوچک نیز مناسب می باشند. ارتقای ظرفیت افراد بیکار و ایجاد فرصت های شغلی یکی از چالش های عمده در سطح جهان می باشد. این درحالیست که تجارت های کوچک یا عرصه های غیر رسمی تجارت، تقریباً تنها عرصه های مهمی می باشد که از فرصت های رشد کاریابی در بسیاری از کشورهای جهان برخوردار هستند. با درنظرداشت توانایی های بالقوه افغانستان در صنعت توریزم، قالین بافی و سایر صنایع دستی، پروسس محصولات زراعتی و سایر زمینه ها، بازار آماده ای را در این کشور برای فارغ التحصیلان این کالج ها فراهم خواهد ساخت.

با داشتن یک استراتیژی مناسب معطوف بر کیفیت عالی تدریس و بسیج منابع کافی، این بخش دارای توانایی های بالقوۀ زیادی برای جذب و پذیرش بخش عمده ای از فارغ التحصیلان لیسه هایی که واجد شرایط تحصیلات در دورۀ بعد از لیسه تا سال 1393 (2014) باشند، خواهد داشت. این امر، از یک طرف باعث کاهش فشار بر تحصیلات عالی می شود و از جانب دیگر، زمینهء تفکیک بهتری را از طریق عرصه های مهارتی و مسلکی، در زمینهء پذیرش محصلان نسبت به وضعیت کنونی برای پوهنتون ها و نهادهای تحصیلات عالی امکان پذیر می سازد. در عین حال مهم است تا این موضوع را به حیث بخشی از آموزش عالی در نهادهای تحصیلات عالی در نظر گرفت. این رویکرد در ایالت کالیفرنیای ایالات متحدۀ امریکا در ارتباط با پوهنتون ها، کالج های دولتی و کالج ها محلی، به جای رویکرد سلسله مراتبی که پوهنتون ها در رأس آن قرار دارد، در عمل پیاده شده است. تحصیلات عالی بالای طرح میکانیسم هایی در بین پوهنتون ها و کالج های محلی کار خواهد کرد تا محصلانی که خواستار ورود در پوهنتون ها باشند، بتوانند این کار را به شمول پذیرش کریدت های آنان که برای کورس های اکادمیک در کالج ها سپری کرده اند، انجام دهند. برای شروع این فرآیند وزارت تحصیلات عالی 5 کالج محلی را در طول دوران تطبیق این پلان استراتیژیک تاسیس خواهد نمود که ظرفیت جذب 5000 محصل را تا سال 1393 (2014) داشته باشند.

تحصیلات عالی خصوصی: نیازهای دسترسی به تحصیلات عالی در افغانستان، تنها از طریق نهادهای تحصیلات عالی دولتی امکان پذیر نمی باشد. از این رو، وزارت تحصیلات عالی ایجاد مؤسسات تحصیلات عالی خصوصی با کیفیت خوب تدریسی، بخصوص نهادهای غیر انتفاعی را تشویق خواهد نمود. بنابراین، زمینه های قانونی ولی تقویت کننده برای انکشاف پوهنتون های خصوصی گسترش خواهد یافت. در همین راستا وزارت تحصیلات عالی مشغول کار و کسب اطمینان از این امر است، تا جواز فعالیت به نهادهای تحصیلات عالی خصوصی به اساس ارائهء مدارک در مورد رعایت حداقل معیارهای کیفی و تقاضاهای اعتبار دهی در آینده صورت میگیرد. وزارت تحصیلات عالی همچنین مشغول طرح پلان هایی برای تشویق و کمک به مؤسسات تحصیلات عالی غیر انتفاعی می باشد. براساس این پلانها، رشد پوهنتون ها و موسسات تحصیلات عالی خصوصی غیر انتفاعی بطور خاص مورد تشویق قرار خواهد گرفت. دولت ارائهء برخی کمک ها را به نهادهای تحصیلات عالی غیر انتفاعی به پاس سهم شایسته شان در انکشاف ملی، در نظر خواهد گرفت. این کمک ها می تواند شامل دادن زمین، وارد کردن بدون مالیات مواد و تجهیزات تحصیلی، دسترسی به کمک هزینهء تحصیلی یا اسکالرشیپ و وجوه تحقیقاتی در عرصه های بسیار مهم باشد. برای حصول اطمینان از کیفیت و عدالت، معیارهای سنجش و اعتباردهی یک سان بر پوهنتون های دولتی و خصوصی اِعمال خواهد شد. نهادهای تحصیلات عالی خصوصی تشویق خواهند گردید تا در محلات، شهر ها و شهرک هایی بجز از کابل ایجاد شوند.

تحصیلات باز و تحصیلات از راه دور: لازم است در آینده، موضوع احتمال تحصیل آزاد و از راه دور را مد نظر قرار داد. البته این امر مستلزم تزریق منابع جهت ایجاد تخصص در راستای تولید مواد تعلیمی با کیفیت و تکنالوژی لازم برای ارائهء چنان آموزشی می باشد. از این رو، ایجاد همکاری با پوهنتون های معتبر آموزش از راه دور، مثلاً پوهنتون های انگلستان، مالیزیا، تایلند و هند، اقدام ضروری برای فعال ساختن چنین نهادهایی می باشد. با در نظرداشت یافته های جدید در مورد برخی از ضعف های برنامه های آموزش از راه دور، باید به موضوعاتی از قبیل درس ”حضوری“ یا ”رو در رو“ از قبیل آنچه که در پوهنتون های آزاد انگلستان یا (یونیسا) در افریقای جنوبی یک امر الزامی به شمار می رود، توجه خاصی مبذول شود. با آنکه آموزش از راه دور فرصت های بی نظیری را برای افرادی که کار تمام وقت دارند، اشخاص دارای معلولیت و زنانی که از اطفال مراقبت می کنند و نمی توانند در پوهنتون های عادی تحصیل نمایند فراهم می سازد؛ ولی لازم است این کار را در ابتدا با ارائه دوره های آزمایشی بادقت آغاز و گام به گام آن را گسترش داد تا زمانی که زمینۀ گسترش همه جانبۀ آن فراهم شود. پوهنتون های آزاد و پوهنتون های که از راه دور آموزش ارائه می کنند، باید در چهارچوب همان کیفیت و اعتبار نامه که سایر نهادهای تحصیلات عالی فعالیت دارند، کار نمایند.

· سیستم کریدت: پس از تکمیل شدن بازنگری نصاب تحصیلی تحصیلات عالی، وزارت تحصیلات عالی با پوهنتون ها و نهادهای تحصیلات عالی در راستای طرح یک سیستم کریدت، جهت تسهیل قابلیت قیاس درجه های تحصیل، تصدیق نامه ها، دیپلوم ها، انتقال کریدت بین نهادهای تحصیلات عالی، جمع کردن کریدت ها طی سال های تحصیل (این امر اهمیت خاصی برای محصلانی دارد که باید بطور تمام وقت و نیمه وقت کار کنند) و قبول کریدت ها توسط کارفرمایان و پوهنتون های خارج، کار خواهد کرد. حد اقل مجموع کریدت های لازم برای دوره های لیسانس، ماستری و دکترا باید محاسبه شود تا تعداد مجموع کریدت ها در سطح سیستم تحصیلات عالی یکسان باشد. این تلاش جهت انطباق با اقداماتی صورت می گیرد که در حال حاضر در سطح اتحادیهء اروپا از طریق روند بلونا ( (Bologna Process در بسیاری از کشورهای آسیایی و افریقایی در جریان است. همچنین از تطبیق این فرایند در ایالات متحدۀ امریکا و کانادا چندین دهه گذشته است. باید توجه داشت که اتخاذ دقیق سیستم کریدت تحصیلات عالی افغانستان را باسایر کشورهای جهان در یک مسیر قرار خواهد داد. لازم است این روند به گونه ای انجام شود که تنها ترجمه ای از کورس های ارائه شده نباشد؛ بلکه با بازنگری نصاب تحصیلی که در حال حاضر در جریان است، همخوانی داشته باشد، تا سبب بهبود کیفیت و ارتباط موضوع شده و نیز با مساعی وزارت تحصیلات عالی، که در راستای بهبود کیفیت و بهبود سنجش کیفیت صورت می گیرد، سازگاری داشته باشد.

برنامهء فرعی 3.2

امتحان کانکور

اخذ امتحان کانکور وظیفۀ وزارت تحصیلات عالی می باشد. این امتحان به مثابهء ابزاری برای سنجش سطح دانش فارغان مکاتب دورۀ ثانوی به شمار می آید. در عین حال اخذ امتحان کانکور یکی از وظایفی است که به زمان و منابع نیاز دارد. در وزارت تحصیلات عالی، ریاست مشخصی مسئولیت تعیین زمان و ادارۀ امتحان کانکور را به عهده دارد. وزارت مکلف است تا از شفافیت، رعایت انصاف و برابری در پذیرفته شدن شاگردانی که بهترین آمادگی را داشته و شاگردانی که توانایی بالقوه برای ادامه تحصیل در پوهنتون ها و نهادهای تحصیلات عالی را داشته باشند اطمینان حاصل نماید. البته نگرانی هایی در مورد ضعف امتحان کانکور پیرامون شاگردان مستعد در عرصهء علوم بشری وجود دارد. در همین راستا، وزارت تحصیلات عالی کمیته ای را با هدف بازنگری امتحان کانکور در بخش علوم بشری ایجاد نموده است، تا اطمینان حاصل شود که شاگردان مستعد به دلیل اخذ نمرۀ کم در مضامین ساینس و ریاضیات از ورود به پوهنتون ها و نهادهای تحصیلات عالی محروم نشوند. همچنین توزیع شاگردان در رشته های مختلف با در نظرداشت نیازهای ملی صورت خواهد گرفت. در همین راستا کامپیوتری ساختن سیستم، سبب اطمینان بخشیدن از مؤثریت آن می شود. علاوه برآن، وزارت تحصیلات عالی نتایج امتحان کانکور را از طریق انترنت نشر خواهد نمود که این امر سبب جلوگیری از تلاش در ایجاد تغییرات در نتایج امتحان کانکور، یا تحت فشار قرار دادن مسئولین وزارت تحصیلات عالی برای تبدیلی و یا لغو تبدیلی محصلان، می گردد.

در نظام پیشرفته پوهنتونی داشتن فارغ التحصیلان به اساس لیاقت و رقابت از لیسه ها، سپری نمودن امتحان لیسه برای ورود به پوهنتون کفایت می کند. مزید برآن، در زمان طولانی، این موضوع به حیث امری که در اکثرکشور ها رایج است باید جزء وظایف پوهنتون ها باشد. ولی با در نظرداشت شرایط موجود در کشور، چنین امری امکان پذیر به نظر نمی رسد. بنابراین، در حالی که وزارت تحصیلات عالی به این وظیفه، حداقل طی پنج سال آینده ادامه خواهد داد، طرح های لازم در مورد تفویض این اختیار به پوهنتون ها در میان مدت و دراز مدت، مورد بحث قرار خواهد گرفت. این عمل، سبب برداشته شدن بار سنگین مدیریت این روند، می گردد و درنتیجه وزارت فرصت آن را خواهد داشت تا برروی جنبه های عمدۀ وظایف خود- ارائۀ رهبری، دیدگاه، بسیج منابع، تقویت روابط بین المللی و سایر جنبه های مهم دیگر تمرکز نماید.

بـرنــامـهء فـرعـی 4.2

اعتبار دهی و تضمین کیفیت

برای انکشاف سیستم تحصیلات عالی با کیفیت، ایجاد یک ادارۀ موثر ملی برای اعتبار دهی و تضمین کیفیت تحصیلات عالی بسیار مهم به شمار می آید. این اداره برروند اعتبار دهی مراقبت می نماید که تعریف آن چنین آمده است: ”اعتبار دهی و تضمین کیفیت در تحصیلات عالی، عبارت از فرایندی است که توسط یک نهاد بیرونی با صلاحیت، برای بررسی کالج ها، پوهنتون ها و برنامه های تحصیلات عالی در راستای تضمین کیفیت و تقویت کیفیت صورت می گیرد و در صورتی که نتایج آن موفقیت آمیز باشد، به برنامه یا نهاد مربوطه اعتبار داده می شود.“ نهادهای تحصیلات عالی مکلف می باشند هر پنج سال اعاده ی اعتبار کنند.

این نهاد اعتباردهی، تسهیلات لازم را برای طرح معیارهای کیفیت تحصیلات عالی فراهم می آورد، بهبود کیفیت را تشویق، بر کیفیت بطور مستمر نظارت و از تأمین حداقل معیارها توسط نهادهای تحصیلات عالی اطمینان حاصل می نماید. همچنین این اداره اطمینان حاصل می کند که نهادهای تحصیلات عالی، براساس نیازهای افغانستان خدمات را عرضه نموده و شرایط کیفیتی مورد نیاز کشور ما را تأمین می کنند. علاوه براین، نهاد مذکور اطمینان حاصل می نماید که مردم توسط دیپلوم های جعلی و نهادهای ارائه کنندۀ تحصیلات فاقد کیفیت، فریب داده نمی شوند. شایان تذکر است که، بر ایجاد سیستم اعتبار دهی تحصیلات عالی در چهارچوب وزارت تحصیلات عالی در استراتیژی انکشاف ملی افغانستان نیز تاکید شده است.

پس از تصویب روند رسمی اعتباردهی به حیث بخشی از قانون تحصیلات عالی، ادارۀ اعتبار دهی بطور رسمی تأسیس خواهد شد. وزارت تحصیلات عالی با نهادهای تحصیلات عالی در راستای ایجاد معیارهای کلی و همه جانبه برای اعتبار دهی کار خواهد کرد. این امر برشالودۀ معیارهای ارزیابی که توسط وزارت تحصیلات عالی در ماه اسد 1388 (جون 2009) برای ارزیابی نهادها طراحی شده است، استوار می باشد. از این طریق، میکانیسم های لازم برای ارزیابی رسمی وضعیت نهادهای تحصیلات عالی، فراهم خواهد شد، تا از کیفیت تحصیلات عالی با هدف دستیابی به معیارهای بین المللی برای تسریع انکشاف ملی، بهبود رفاه مردم و حصول اطمینان از این که فارغ التحصیلان نهادهای تحصیلات عالی می توانند نیازهای ملی را بر آورده سازند و درعین حال دارای توانایی رقابت در سطح بین المللی نیز باشند، اطمینان حاصل شود. در دراز مدت، فرایند اعتبار دهی در چهارچوب شرایط ملی و برنامهء ملی انکشاف مهارت ها تنظیم خواهد شد.

تمام نهادهای تحصیلات عالی و خصوصی باید اعتبار لازم را از طریق این روند کسب نمایند. این روند در طی پنج سال اول داوطلبانه خواهد بود، ولی تمام نهادهای تحصیلات عالی باید نامزدی برای شمولیت به اعتباردهی را تا ختم این دوره کسب نمایند و یاتحت اختیار نهادی قرار داده خواهند شد که چنین موقفی را کسب کرده باشد. هدف وزارت تحصیلات عالی تأمین معیارهای کیفیت در نهادهای تحصیلات عالی دولتی و خصوصی در سطح حد اقل می باشد، تا این نهادها مسدود نگردند. اما نهادهایی که معیارهای کیفیتی شان از سطح حداقل هم پایین تر باشد، یا مسدود می گردند و یا تحت کنترول یک نهاد معتبر دیگر قرار داده می شوند. البته این امر پس از بازدید توسط گروپی از بررسی کنندگان (peer reviwers ) از نهاد مربوطه صورت می گیرد، زیرا اگر نتیجهء گزارش آنها منفی باشد (عدم نامزدی برای اعتباردهی) و این گزارش مورد پذیرش ادارۀ اعتبار دهی قرار بگیرد، آنگاه تصمیم فوق صورت خواهد گرفت. هیئات اگر احساس نماید که نهاد مربوطه می تواند این مشکل را بزودی حل نماید، حداکثر شش ماه به آن فرصت داده می شود تا نشان دهد که می تواند کیفیت مورد نیاز را حاصل نماید.

تمرکز وزارت تحصیلات عالی بر تأمین اعتبار نهاد تحصیلات عالی خواهد بود، نه برنامهء آن. تعداد معدودی از برنامه ها ( که از ده برنامه بیشتر نباشد) برای اعتباردهی در حرفه های مانند تربیه معلم، علوم کمپیوتر و انجینیری تحت نظر وزارت تحصیلات عالی مورد تدقیق و بررسی قرار خواهد گرفت. در عین حال، فرایند تأمین کیفیت در پوهنحی های تعلیم و تربیه در حال حاضر در جریان می باشد.

ادارۀ تأمین کیفیت در چهارچوب وزارت تحصیلات عالی فعالیت خواهد نمود که بودجه آن نیز توسط این وزارت تأمین می گردد و تحت رهبری معینیت تدریسی کار خواهد نمود. این اداره تا حد زیادی در چهارچوب وزارت تحصیلات عالی دارای استقلال عمل خواهد بود و پس از این که کاملاً نهادینه گردید (طی پنج الی شش سال) بطور کامل به یک نهاد مستقل و دارای بودجهء مستقل تبدیل خواهد شد. هیئات رهبری این اداره شامل هفت الی نه نفر علمی خواهد بود که به تقوی علمی و انصاف در بین مردم مشهور بوده و به مثابهء متخصصین سرشناس در رشته های خود شناخته شده باشند. این اشخاص از میان نامزدان نهادهای تحصیلات عالی دولتی و خصوصی که از میان اشخاص سرشناس اکادمیک و مسلکی نامزد شده باشند، انتخاب خواهند شد. در این راستا کمیتۀ گزینش، برترین نامزدان را شناسایی خواهد نمود. در نهایت، وزیر تحصیلات عالی از میان نامزدان معرفی شده افراد واجد شرایط را منظور خواهد نمود و یا طبق احکام قانون، این منظوری صورت خواهد گرفت. مدت خدمت اعضای هیئات رهبری این اداره پنج سال می باشد و آنها می توانند خود را برای یک دورۀ پنج سالهء دیگر نیز کاندید نمایند.

این هیئات، مسئولیت بررسی اجراآت، فرایند تأمین اعتبار و بازبینی پیشنهاد ها و توصیه های تیم بررسی هم گروپی، در مورد چگونگی کاندید شدن نهاد ها برای اعتبار دهی و یا رد معرفی برای کاندی شدن را به عهده خواهد داشت. این هیئات در مورد تفویض اعتبار، رد تفویض اعتبار و یا تفویض دورهء آزمایشی اعتبار (در صورتی که نهاد قبلاً اعتبار حاصل نموده باشد)، تصمیم گیری می کند.

کارمندان این هیئات شامل رئیس هیئات می باشد که مسئولیت نظارت بر روند تضمین کیفیت را به عهده دارد و می تواند عضویت هیئات را نیز داشته باشد، و لی حق رای دهی در آن را ندارد. سایر کارمندان این هیئات، شامل کارشناسان بخش اعتبار دهی موسساتی و اعتبار دهی برنامه ای می باشند.

این اداره مسئول انتخاب بررسی کنندگان، از میان اشخاص اکادمیک و مسلکی، که توسط پوهنتون ها، نهادهای تحصیلات عالی و انجمن های مسلکی معرفی می شوند می باشد. ادارۀ تضمین کیفیت، مسئولیت آموزش، انتخاب بررسی کنندگان برای بازدیدهای ساحوی و ارزیابی نتایج بازدید آن ها را به عهده دارد.

این هیئات سالانه حداقل چهار بار تشکیل جلسه می دهد، و دارای یک بخش اجرایی در وزارت تحصیلات عالی خواهد بود که مسئولیت تسهیل روند تأمین اعتبار دهی و تضمین کیفیت را به عهده خواهد داشت. چنین واحدی کوچک، مؤثر و بعید از بیوروکراسی بوده و دارای حد اکثر پانزده کارمند اداری با رئیس خواهد بود. این هیئات، جزئیات اعتبار دهی و تضمین کیفیت را از طریق یک فرایند تکرار پذیر، با همکاری پوهنتون ها و نهادهای تحصیلات عالی و با در نظرداشت بهترین شیوه های بین المللی طرح خواهد نمود. فرایند تضمین کیفیت به حیث یک اصل محوری در تحصیلات عالی دقیق و شدید خواهد بود، ولی به استقلال عمل پوهنتون ها احترام خواهد گذاشت. وزارت تحصیلات عالی امیدوار است تعدادی از بررسی کنندگان بین المللی را از منطقه و فرا منطقه در این بورد (در صورت فراهم بودن وجوه مالی) استخدام نماید، تا از این طریق هرچه بیشتر بر تجربه و اعتبار سیستم و نیز همخوانی بین المللی و تحرک لازم در فعالیت آن افزوده شود. برای نیل به این هدف، تقدیر از نکات قوی نهادهای تحصیلات عالی و شناسایی نکات ضعیف آنها و ارائه مشوره های اصلاحی از اهمیت اساسی برخوردار است. یک دورهء پنج ساله اعتباردهی، به گونه ای طرح ریزی خواهد شد که در آن، به دفعات اعتبار دهی باید صورت بگیرد. اما این اداره، در صورتی که معلومات موثق بدست آورد که نهاد مربوطه معیارهای تعیین شده را دیگر نمی تواند تأمین کند، می تواند بررسی خود را زودتر از وقت مقرر انجام دهد.

برنــامـهء فــرعـی 5.2

استــراتیـژی هـای تمویل

مقدار بودجه ای که تحصیلات عالی فعلاً دریافت می کند، بسیار ناچیز می باشد. در نتیجه، هیچ سیستمی با این مقدار بودجه قادر به ارائهء تحصیلات عالی با کیفیت نخواهد بود.چالش دیگر این است که وزارت تحصیلات عالی دارای دو نوع بودجه(عادی و انکشافی) میباشد. بودجهء عادی از عواید دولت و بودجه انکشافی از منابع تمویل کننده و منابع دولت تمویل میگردد. بودجهء عادی که توسط وزارت تحصیلات عالی تهیه میگرد در بر گیرندهء معاشات، فعالیت ها و حفظ مراقبت میگردد. بودجهء انکشافی توسط وزارت مالیه و منابع تمویل کننده طرح و کنترول میگردد. وزارت تحصیلات عالی و موسسات تحصیلات عالی در خصوص توسعهء این وجوه مالی صلاحیت اندک دارند. در کشورهای پیشرفتهء منطقه، مقدار بودجه ای که به آموزش تخصیص می یابد بین 20 الی25 فیصد کل بودجۀ کشور می باشد که از این میان 15 الی 20 فیصد آن به تحصیلات عالی اختصاص می یابد. روشن است که بخش مهمی از بودجۀ افغانستان از کمک های بین المللی تأمین می شود. بنابراین، وزارت تحصیلات عالی تمام تلاش خود را برای دریافت سهم مناسب از این بودجه، که برای انکشاف یک سیستم تحصیلات عالی جهت ارائهء نیروی بشری ماهر برای تأمین نیازهای انکشاف اقتصادی و اجتماعیافغانستان نیاز است، به کار خواهد برد. در مقدمهء این پلان استراتیژیک به سرمایه گذاری مشخص برای تحصیلات عالی اشاره گردیده است. پس از تعیین میزان سقف بودجه، وزارت مالیه بودجه مورد نظر را به وزارت تحصیلات عالی تخصیص می دهد. بنابراین، وظیفۀ وزارت تحصیلات عالی تخصیص برابر و منصفانهء بودجه به نهادهای تحصیلات عالی می باشد. این تخصیص براساس بودجه در خواست شده از طرف هریک از این نهادها صورت گرفته و با در نظرداشت سایر عواملی چون کیفیت، اندازه فعالیت و نیازهای آنان انجام می شود. عوامل مهمی که باید برای تخصیص بودجه به نهادهای تحصیلات عالی در نظر گرفته شوند، از قرار ذیل می باشند:

· تعداد شاگردان دورۀ لیسانس

· تعداد و سطح تحصیلی دوره های فوق لیسانس

· هزینه براساس خصوصیات رشته، مثلاً آموزش محصلان انجینیری هزینه بیشتری نسبت به آموزش محصلان علوم بشری تقاضا می نماید. یک رویکرد برای این موضوع، طرح کردن یک فورمول تمویل ”سه دسته ای ” می باشد: یعنی برنامه های کم هزینه، میان هزینه و پر هزینه،

· تحقیقات کادرعلمی (به شمول عرصه های دارای اولویت دولت، موفقیت در انجام تحقیقات قبلی، نتایج طرح های پیشنهادی رقابتی)

· معاش کادر علمی (براساس سطح و عملکرد آنها در تدریس، تحقیق و عرضۀ خدمات).

· بودجهء انکشافی؛ وجوه لازم برای مخارج احتیاطی: ترمیم و تنویر و مجهز ساختن تعمیرها، انکشاف تحقیقات، کتابخانه ها، تسهیلات تکنالوژی معلوماتی، لیلیه ها،هزینه های کمک تحصیلی، بورسیه ها، ورزش و تسهیلات تفریحی.

در حال حاضر تقریباً صد فیصد بودجهء تحصیلات عالی توسط دولت تأمین می گردد. با درنظرداشت وضعیت اقتصادی افغانستان، این امر قابل درک می باشد، ولی در میان مدت و دراز مدت قابل تداوم نخواهد بود. از آن جایی که تحصیلات عالی برای دولت و سکتور خصوصی دارای سود می باشد، از این رو، هزینه های تحصیلات عالی باید بین دولت، محصلان، بنگاه های تجارتی، تمویل کنندگان و پوهنتون ها تقسیم شود. از آن جمله اخذ هزینه برای ارائهء خدمات غیر اکادمیک توسط نهادهای تحصیلات عالی می باشد. راه دیگر می تواند شامل دریافت فیس برای کورس های تشبثاتی و کورس های آموزش دوامدار باشد و در نهایت می توان از خانواده های محصلینی که بضاعت مالی دارند، فیس اخذ کرد. همچنین میزان برخورداری محصلانی که در لیلیه ها اقامت می کنند با محصلان غیر ساکن در لیلیه ها یک سان نمی باشد، بنابراین از کسانی که در لیلیه ها بسر می برند، می توان فیس اخذ کرد. ساختار فیس باید طوری باشد که محصلان توان پرداخت فیس مطرح شده را داشته باشند. البته محصلان مقاطع ماستری و دکترا قبلاً ملزم به پرداخت فیس می باشند. در نهایت، واقعیت رشد سریع پوهنتون های خصوصی مبین آن می باشد که در میان والدین و محصلان میل پرداخت فیس برای تحصیلات عالی وجود دارد.

عواید نهادهای تحصیلات عالی ممکن است پس از انفاذ قوانین و مقرره های لازم از راه های ذیل تمویل شود:

· کمک هزینۀ دولت

· عواید ناشی از عرضۀ خدمات (فارم های پوهنتون، شفاخانه ها، مسکن)

· فیس (کورس های شبانه، دوره های بالاتر از لیسانس و برنامه های خاص)

· عاید حاصله از تشبثات پوهنتون ها و مشوره دهی (فروش محصولات زراعتی، عواید ناشی از اختراعات و حق امتیاز، اجاره املاک، نشر کتاب و سایر نشریات، مشوره دهی استادان که بخشی از قرار داد با پوهنتون ها به شمار می آید)

· اعانهء فارغ التحصیلان

· کمک های کشورهای تمویل کننده

· در آمد های حاصله از موقوفات.

پوهنتون های کشور تحت رهبری، حمایت و ارائۀ تسهیلات از سوی وزارت تحصیلات عالی تلاش های قاطع و منسجمی را در راستای دریافت وجوه مالی از سکتورهای صنعت، تجارت، بنیادهای بین المللی، دولت های خارجی و سایر نهادهای تمویل کننده آغاز خواهند کرد. لازم است در قانون تحصیلات عالی تعدیلات و اصلاحات لازم جهت تسهیل فرایند متذکره انجام شود. وزارت تحصیلات عالی، طرح جامعی را برای اعمال تغییرات لازم در قانون تحصیلات عالی و قوانین مربوطه وزارت مالیه ارائه می نماید. این وزارت پیش بینی می کند که این پلان استراتیژیک خواهد توانست این امر را امکان پذیر ساخته و مراجع مذبور را قانع بسازد که وجوه مالی را در اختیار پوهنتون ها و نهادهای تحصیلات عالی قرار بدهند. در نهایت، این کیفیت فارغ التحصیلان است که می تواند متقاعد کننده ترین توجیه برای حمایت های مالی بیشتر از آنها باشد. اکثر پوهنتون های دولتی در دنیا دارای چندین منبع تمویلی می باشند، یا به عبارت دیگر بیشتر از نصف وجوه مالی آنها از منابع غیر دولتی تمویل می شود. این منابع عبارتند از: هدایا و حمایت مالی از طرف بنگاه های تجارتی، بنیادها و تمویل کنندگان، در آمد های موقوفات، شهریه و فیس، در آمد حاصله از اختراعات و حق امتیاز و سایر فعالیت های تشبثاتی، عواید ناشی از حمایت های تحقیقاتی، اعانه های فارغ التحصیلان، بناً براین پوهنتون های خصوصی بطور کلی تقریباً متکی بر منابع خصوصی چند تمویلی و فیس محصلان می باشد. در نتیجه اگر به پوهنتون های دولتی اجازۀ استفاده از این منابع داده نشود، آنها در مقایسه با پوهنتون های تحصیلات عالی خصوصی در محرومیت بارزی قرار خواهند گرفت. در نتیجه اگر در دراز مدت به پوهنتون های دولتی اجازۀ دسترسی به منابع چند تمویلی غیر دولتی داده نشود، آنها با خطر سقوط به پوهنتون های درجهء دومی از نظر جایگاه و کیفیت مواجه خواهند شد.

در خلال مدت زمانی که بالای این راه کار ها کار صورت می گیرد، امیدوار هستیم که تعدیلات لازم در قانون تحصیلات عالی توسط شورای ملی مورد تصویب قرار بگیرد. در نتیجهء تصویب این اصلاحات می توان اختیارات مالی لازم را به پوهنتون ها تفویض نمود. در نهایت، این امر پوهنتون ها را قادر می سازد تا بتوانند وجوه مورد نیاز خود را بدست آورده و آن را جهت بهبود کیفیت تدریس و آموزش، انجام تحقیقات و ارائهء خدمات تحصیلی به مصرف برسانند. همچنین، به تعویق انداختن ایجاد پوهنتون های جدید منجر به استفاده مؤثر منابع مالی می شود.

وزارت تحصیلات عالی به نهادهای تحصیلات عالی در راستای انکشاف هرچه بیشتر ظرفیت های آنها در سطح اداری، در امور مدیریت مالی و گزارش دهی، یک کمیتۀ مالی را ایجاد می نماید که در رأس آن رئیس پوهنتون و یا رئیس انستیتوت (در مورد انستیتوت های مستقل) قرار خواهد داشت که مسئولیت مراقبت از تخصیص، مصرف و حسابدهی وجوه مالی را به عهده خواهد داشت. تا زمان ایجاد هیئت امناء، مسئولین این کمیته مؤظف خواهند بود تا بطور ربع وار به وزارت تحصیلات عالی حساب ارائه نمانید.

این وزارت از طریق ریاست مالی خود بر آیین نامۀ حسابدهی این کمیته نظارت نموده و در صورت لزوم مشوره های لازم را به آن ارئه می نماید. دسترسی به تخصص در امور مالی و انکشاف آن برای وزارت تحصیلات عالی و نهادهای تحصیلات عالی یکی از اولویت های لازم در مراحل آغاز این فرایند می باشد.

بـرنـامـهء فــرعـی 6.2

سیستم معلومات مدیریت تحصیلات عالی و شبکهء ملی تحقیقاتی و تحصیلی

انکشاف و نهادینه سازی سیستم معلومات مدیریت تحصیلات عالی، شبکهء ملی تحقیقات و تحصیلی از اجزای مهم این پلان استراتیژیک به شمار می آید. ارائهءآمار و معلومات واضح و به موقع، از جمله موارد لازم برای بهبود امور پلانگذاری و انکشاف پالیسی های عملی به شمار می آید. دسترسی تمام نهادهای تحصیلات عالی به معلومات اکادمیکی، تدریسی و تحقیقاتی در سطح بین المللی از طریق شبکهء ملی تحقیقاتی و تحصیلی، یک امر ضروری برای انکشاف تحصیلات عالی با کیفیت در افغانستان به حساب می آید. در همین راستا، وزارت تحصیلات عالی، نهادهای تحصیلات عالی را در امر پلانگذاری این سیستم از آغاز آن قرار می دهد تا از مالکیت و تداوم آن اطمینان حاصل شده باشد. البته این سیستم طی چندین سال بطور فزاینده ای انکشاف خواهد یافت. بطور مثال، داخله، به تعقیب آن بودجه و ثبت سوانح محصلان و به تعقیب آن آمار استادان در آن درج خواهد شد. در ادامه این کار، برنامه های ارتقای ظرفیت کادر علمی تطبیق و کتابخانه دیجیتالی در راستای انکشاف تخصص های لازم ایجاد خواهد شد. ارائه نظریات به عرضه کننده گان آمار توسط کاربران، اشخاص اکادمیک، کارمندان و محصلان و مدیران، یکی از بخش های اساسی این فرایند می باشد.

نتایج پیش بینی شده از قرار آتی می باشد:

· توافق بالای شاخص های کلیدی و نتایجی که باید ارائه شود

· ایجاد میکانیسم جمع آوری و نظارت بر آمار

· ایجاد سیستم کمپیوتری در وزارت تحصیلات عالی

· ایجاد ظرفیت ملی برای تلفیق آمار در پوهنتون ها و موسسات تحصیلات عالی برای گزارش دهی به این وزارت

· دسترسی به تحقیقات و معلومات تدریسی برای تمام کادر علمی، کارمندان و محصلان تا ختم دورۀ تطبیق این پلان استراتیژیک

· ایجاد کتابخانۀ دیجیتالی قابل دسترس برای تمام استادان، کارمندان و محصلان

· ایجاد ظرفیت ملی برای استفاده و تحلیل آمار و شاخص های تحصیلات عالی.

· زمان مورد نیاز برای طرح یک سیستم مؤثر مدیریت معلوماتی تقریباً 15 ماه می باشد.

نتــــایـج

در این پلان استراتیژیک دیدگاه و اهداف تحصیلات عالی به گونه ای تنظیم شده است که بتواند آموزش عالی را از وضعیت نامساعد فعلی به یک سیستم عالی باکیفت تبدیل نماید. به عبارت دیگر سیستم تحصیلات عالی که توان ارائه فارغ التحصیلان آموزش یافته و مجهز به دانش و خلاقیت های لازم برای انکشاف ملی و رفاه افغانستان را داشته باشد. از این رو، این پلان استراتیژیک محصول مشوره ها و همفکری های واقعی در زمینه اهداف آن دربین مراجع ذیربط می باشد و با آنکه تاحدی این یک پلان بلند پروازانه به نظر می رسد، ولی برای انتقال سیستم تحصیلات عالی به یک سیستم با کیفیت عالی که بتواند نیازهای انکشافی افغانستان را برآورده سازد و زمینه اشتراک موثر در دانش اقتصادی را فراهم سازد، که کشورهای جهان را به سرمنزل رشد و شکوفایی هدایت نموده است، یک امر الزامی به شمار می آید. بنا براین، وزارت تحصیلات عالی خود را متعهد به تطبیق موثر این پلان استراتیژک تحصیلات عالی و تحقق دیدگاه آن میداند.

خلاصه:

تحصیلات عالی در افغانستان طی سی سال جنگ متحمل خسارات زیادی گردیده است. از جمله این خسارات از بین رفتن زیر بناها، از دست دادن کادر علمی، سقوط تقریبی امور تدریسی، تحقیقاتی و خدماتی در این سکتور میباشد. خوشبختانه طی هشت سال گذشته پیشرفت ها و بهبودی های چشمگیری در وضعیت تحصیلات عالی صورت گرفته است که از آن جمله می توان به انجام مشوره های گسترده و توافق بالای اهدافی که بتواند تحصیلات عالی را به محرکه های انکشاف ملی، خلاقیت وتوسعه دانش تبدیل نماید، اشاره نمود. در این پلان استراتیژیک عناصر کلیدی انتقال تحصیلات عالی، داشتن یک پلان واقعی برای این امر، اجماع پیرامون اهداف تحصیلات عالی و تعهد رهبری تحصیلات عالی جهت ایجاد یک سیستم تحصیلات عالی باکیفیت گنجانیده شده است.

عناصر اصلی این پلان عبارتند از بهبود دسترسی به تحصیلات عالی و افزایش کیفیت آن، افزایش تقریبی محصلان در سیستم تحصیلات عالی به دو برابر، به عبارت دیگر تعداد محصلان تا سال 2014 از 62000 هزار نفر به یک صد و پانزده هزار نفر افزایش خواهد یافت. در عین حال، بهبود کیفیت تحصیلات عالی یکی از اهداف اساسی تلقی شده و از همین رو، در این پلان، ارائۀ آموزش به بیشتر از 1000 نفر از کادر علمی و حمایت مالی از محصلان برای ادامهء تحصیل در مقاطع ماستری و دکترا، برای رسیدن به این هدف در نظر گرفته شده است. علاوه بر آن، تعداد یک هزار و هشت صد نفر استاد جدید در سکتور تحصیلات عالی جذب خواهند گردید تا از این طریق تناسب 25 نفری بین استادان و محصلان تأمین گردد.استخدام 800 کارمند دیگر و ایجاد تعهد نسبت به تقویت و تجدید تسهیلات تحصیلات عالی در سطح معیارهای جهانی، گرچه کار سختی به نظر می رسد ولی دور از دسترس نمی باشد. وزارت تحصیلات عالی خود را مکلف به تقویت کیفیت تحصیلات عالی می داند زیرا این امر کلید انکشاف ملی و رفاه شهروندان افغانستان به شمار می آید.

این پلان استراتیژیک، برمبنای احکام موارد قانونی اساسی افغانستان که دولت را مکلف به ارائه تحصیلات عالی گردانیده و استراتیژی انکشاف ملی افغانستان که سکتور تحصیلات عالی رکن هشتم آن را به خود اختصاص داده است، استوار می باشد.

برجسته باشد.

برنـــامـــهء اول

تعلیم و آموزش فارغ التحصیلان ورزیده در راستای تأمین نیازهای انکشاف اجتماعی و اقتصادی افغانستان، ارتقای سطح تدریس، تحقیق،فراگیری و تشویق عرضهء خدمات به جامعه و مردم افغانستان.

برنـــامهء فــرعـی 1.1: منـابع بــشری

· افزایش تعداد کادر علمی جهت برآورده ساختن نیازهای محصلان که تعداد آنها تا سال 2014 به دو برابر افزایش می یابد: وزارت تحصیلات عالی تعداد 1800 کادر علمی جدید را در پوهنتون ها و موسسات تحصیلات عالی جذب خواهد نمود تا از این طریق بتواند تناسب تدریس 25: 1 را حفظ نماید. به افزایش تعداد اعضای کادر علمی اناث توجه صورت گیرد. قیمت تخمین شده 52 میلیون دالر میباشد.

· افزایش سایر کارمندان جهت تسهیل روند رشد شمولیت محصلان: وزارت تحصیلات عالی تعداد 800 کارمند جدید (کارمندان تخنیکی، اداری و حمایوی) را جهت تأمین نیازهای مدیریتی افزایش محصلان استخدام خواهد کرد. تلاش ها برای افزایش فیصدی کارمندان طبقهء اناث صورت خواهد گرفت. قیمت مجموعی پیش بینی شده 3.9 میلیون دالر میباشد.

· رشد مسلکی کادر علمی: وزارت تحصیلات عالی کیفیت تحصیلات عالی را به حیث بخشی از تعهدات خویش تأمین خواهد کرد و تعداد کادر علمی خود را که دارای درجهء تحصیلی دکترا باشند طی پنج سال آینده از 5.5 فیصد به 20 فیصد افزایش خواهد داد. برای رسیدن به این هدف، وزارت تحصیلات عالی، تعداد 330 نفر از کادر علمی خود را برای سپری کردن مقطع دکترا به خارج اعزام می دارد. برای افزایش تعداد اعضای کادر علمی دارای سند تحصیلی ماستری به 60 فیصد، تعداد 700 نفر از اعضای کادر عملی و محصلان برای تحصیل به خارج اعزام خواهند شد. توجه بر اشتراک اعضای کادر علمی از طبقه اناث صورت خواهد گرفت. مجموع هزینه لازم برای انجام این پروژه بطور تخمینی بالغ بر 63 میلیون دالر می گردد.

· گسترش برنامهء ماستری در افغانستان: این روند از طریق آموزش 250 تن از محصلان در داخل افغانستان تقویت خواهد گردید. بدین منظور، آموزش های لازم به کارشناسان مربوطه به منظور کمک به وزارت تحصیلات عالی و پوهنتون ها ارائه خواهد شد و تا سال 2014 تعداد برنامه های ماستری حداقل به دو برابر افزایش خواهد یافت. هزینهء تخمین شده 1.3 میلیون دالر میباشد.

· انکشاف کارمندان: برای بهبود کارآیی، کیفیت و ظرفیت کارمندان در زمینه های اداری، تخنیکی و سایر زمینه ها دوره های آموزشی کوتاه مدت برای آنان دایر خواهد گردید. هزینهء تخمین شده2.2 میلیون دالر میباشد.